De schrijnende situatie rond asielopvang in Nederland lijkt aan alle kanten vastgelopen. Vast voor de poorten van Ter Apel, vast in verzuurde verhoudingen tussen bestuurslagen, vast in maatregelen die de afstand tussen overheid en burgers vergroten, vast in een woningmarkt die niet doorstroomt, ga zo maar door.
Het werkt, kortom, even helemaal niet.
Maar wat als we een tegenovergestelde lens op de situatie zouden leggen? Wat als we ‘wat wél werkt’ als leidraad nemen om uit de crisis te komen? Een klein gedachte-experiment:
Het experiment begint met een stukje filosofische achtergrond. ‘Wat werkt’ is misschien wel dé centrale vraag van het zogeheten Pragmatisme. Deze Amerikaanse denkstroming met zijn oorsprong in het einde van de 19e eeuw was zozeer gericht op praktisch nut dat één van de grondleggers William James zelfs stelde dat “truth is what works”.
Dat idee paste James radicaal toe op allerlei vragen. Bijvoorbeeld religie: we kunnen eindeloos bediscussiëren of God wel of niet bestaat maar volgens James was het relevanter om te kijken naar effect. “If the hypothesis of God works satisfactorily in the widest sense of the word, it is true”, stelde hij.
Het pragmatisme is daarmee de filosofie van de uitwerking in de praktijk. Ideeën en opvattingen zijn waardevol als ze ons verder helpen in ons (gemeenschappelijke) leven.
John Dewey was de Pragmatist die deze denktrant toepaste op het openbaar bestuur, onder meer in zijn uiterst relevante boek ‘The Public and its Problems’ (1928).
Dewey stelt in dat boek dat we beleid niet moeten benaderen als programma’s om dicht te timmeren, maar juist als working hypotheses - werkhypothesen - om doorlopend te toetsen. Dewey schrijft:
“They will be experimental in the sense will be entertained subject to constant and well-equipped observation of the consequences they entail when acted upon, and subject to ready and flexible revision in the light of observed consequences”
Met die zin in het hoofd moet ik denken aan het recente opinie-artikel in NRC van Karin Geuijen, een bestuurskundige en onderzoeker met veel kennis van Nederlands asielbeleid.
In het artikel suggereert ze op basis van inzichten uit onderzoek dat verschillende maatregelen beproefd goed werken: bijvoorbeeld kleinschalige opvang (versus de huidige inzet op grootschalige opvang) voor de acceptatie in lokale gemeenschappen. Ook pleit ze voor het belang van wezenlijke co-creatie tussen overheden, voor het leren van de huidige flexibele aanpak in de opvang van Oekraïners, en in de algemene zin voor meer evidence-based beleid.
De term 'evidence-based' roept wel de vraag op hoe en met wie we eigenlijk bepalen wat werkt. Is dat door middel van wetenschappelijk onderzoek, of is er iets anders/meer nodig?
Dewey ziet het in zijn werk als een gezamenlijke exercitie. Achterhalen wat werkt - inquiryin zijn bewoording - moet gebeuren in samenwerking, tussen experts - bijv. beleidsmakers of wetenschappers - en burgers (c.q. mensen die geraakt worden door concrete probleemsituaties). Want, zo stelt hij metaforisch, in een laatste quote:
“The man who wears the shoe knows best that it pinches and where it pinches, even if the expert shoemaker is the best judge of how the trouble is to be remedied.”
Dewey pleitte dus voor het samenbrengen van verschillende perspectieven en disciplines (tegenwoordig wellicht diverser dan alleen experts en burgers), en vooral voor het direct betrekken van burgers in processen van de overheid.
Op dat laatste punt rouleren er, in het algemeen én toegepast op het asielbeleid, allerlei ideeën. Neem deze post van onderzoeker en participatievernieuwer Niek Mouter op Linkedin, waarin hij kort bespreekt hoe de overheid burgers zou kunnen betrekken bij keuzes over asielbeleid. Hij refereert daarin naar een grootschalig onderzoek onder burgers waarin 30% van de respondenten aangaf actief betrokken te willen worden in beleidskeuzes over onderwerpen die raken aan hun directe leven.
Wat als die betrokkenheid nu georganiseerd zou worden voor het onderwerp van asielopvang, bijvoorbeeld in Albergen en net zozeer in de rest van Nederland?
De suggesties van Geuijen en Mouter zijn natuurlijk een greep. Kennis en ervaring met betrekking tot wat werkt/zou kunnen werken is potentieel aanwezig op vele plekken. Bij gemeenten, bij andere overheidslagen, bij maatschappelijke initiatieven, in wetenschappelijk onderzoek, ga zo maar door.
En toch bieden deze ideeën en praktijken vooralsnog geen uitweg uit de crisis. Immers, als we het gedachte-experiment afsluiten en terugkeren in de realiteit, zitten we wederom vast. Vast in de mensonterende situatie in Ter Apel, vast tussen boze en bezorgde burgers in Albergen, vast in de machteloosheid en frustratie die ook betrokken ambtenaren en bestuurders op dit moment zullen voelen. De vraag is hoe we daar uit gaan komen.
In mijn aankomende nieuwsbrief ga ik dieper in op het thema ‘leren van wat werkt’. Daarin zal ik ook zeker verkennen waarom dit type leren zo uitdagend is, en klaarblijkelijk niet vanzelfsprekend. En ik zal natuurlijk de vraag onderzoeken hoe we het desalniettemin tóch kunnen doen.
Heb je ideeën, suggesties, voorbeelden van inspirerende praktijken, enz.? Denk/praat vooral mee!
Wat maakt een daadkrachtig en responsief bestuur?
Voor de essaybundel van de Staat van het Bestuur 2022 schijnen acht experts op persoonlijke titel en vanuit verschillende invalshoeken hun licht op het vraagstuk. Ik schreef één van de bijdragen, gericht op de vraag: hoe kunnen we veranderkracht mobiliseren, in het openbaar bestuur én in de brede samenleving?
Andere bijdragen komen o.a. van Albert Jan Kruiter, Lisanne de Blok en Kutsal Yesilkagit. Het geheel aan essays maakt een interessante balans: ze gaan zowel over de toenemende noodzaak om te innoveren in het openbaar bestuur, als ook om te koesteren wat we hebben in bijv. onze democratische rechtsstaat en het sterk aanwezige engagement in de samenleving.
De Staat van het Bestuur 2022 zelf is een tweejaarlijkse trendanalyse met feiten, cijfers en onderzoeksresultaten op het gebied van decentrale democratie en bestuur. Een interessant naslagwerk! Uit het rapport: 'Naast de constanten die het openbaar bestuur in Nederland kenmerken, toont de Staat van het Bestuur 2022 een beeld van een openbaar bestuur dat vanuit verschillende kanten onder druk staat'.
Vorige week was ik bij de dealmakersopleiding van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Op het terrein van de Floriade keken we een dag lang door de ecologische bril 🌱 naar onze samenwerkingsvraagstukken. En het viel op: dat brengt inzicht.
Zelf trapte ik af met een inleiding geïnspireerd door het artikel van NRC-journalist Wouter van Noort over de korstmos en wat we kunnen leren van samenwerkingen in de natuur. Vervolgens verkenden we een publiek ecosysteem in de praktijk: die rond de opgave van circulair bouwen. We onderzochten hoe ontwikkelingen als de Floriade, de bouwopgave in Flevoland en de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen opgemaakt zijn uit relaties en hoe je vanuit die relaties beweging kan creëren.
Jurian Strik bracht de ‘ecologische check-up’ mee, een tot de verbeelding sprekend kaartspel dat zorgde voor rake gesprekken tussen de dealmakers.
En geheel in de stijl van ecologen - eerst praktijk verkennen en dan theoretisch reflecteren - eindigden we met een gelaagd en inzichtelijk verhaal van prof. dr. Gerda Van Dijk die als getraind ecoloog onderzoek doet naar organisaties en leiderschap. (Voor geïnteresseerden, zie hier een introductie in haar werk.)
Voor de dealmakers - die als geen ander relationeel werken - bruikbaar materiaal. En voor mij als #CXO een reminder dat ecologisch denken een onderwerp is om verder te verkennen🔍
Op het levendige regiocongres van de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen (GMR) vertelde ik over mijn werk als CXO en verkende ik samen met oud-Denker des Vaderlands Daan Roovers de kunst van het samenwerken.
“Alles wat floreert, is wederkerig. We moeten de wederkerigheid terugvinden in onze samenleving. Dat begint met geven. Wat kan ik jou geven wat jij nodig hebt? Of wat kunnen wij samen maken wat geen van ons alleen kan? Met die vragen kunnen we zoveel teweeg brengen.”
Zie link voor het hele verslag👇